فهرست كتابآفرينان خرمآباد
پيشينه كتابآفريني خرمآباديها به سدههاي پيشين باز ميگردد، اما چون بيشتر آثار خطياند و اقبال نشر نيافتهاند و يا پارهاي از پژوهشگران و تذكرهنويسان نام شماري از پديدآورندگان خرمآبادي را در زمره اثرآفرينان شهرها و ديارهاي همجوار آوردهاند، اين تصور ناصواب پديد آمده كه سرآغاز اثرآفريني خرمآباديها سدهي حاضر است و حال كه اين گونه نيست.
تحفةالفقير كتاب "جبرئيل خرمآبادي" كه در زمينه خلوت، ذكر، انواع آن و چگونگي تأثير آنها، و تجلي ، انواع تجليات در اطوار سبعه قلب است و به شماره192 در كتابخانه اونيورسيته و با شماره 1888 در كتابخانه موزه آثار ترك و اسلامي تركيه نگاهداري ميشود، نمونه اي از آن آثار است. تحفةالفقير اثر جبرئيل خرمآبادي كه در قرن هفتم هجري قمري به نگارش درآمده اين توفيق را داشت كه پس از هفتصد سال به همت نجيب مايل هروي در شبستان عرفان: مجموعه رسائل فارسي از پيران ايران(تهران: گفتار، 1369) به چاپ برسد. اما ده ها اثر را مي توان نام برد كه از ديروز تا هنوز به چاپ نرسيده اند.
سرآغاز چاپ آثار خرمآباديها، دوره ناصرالدينشاه قاجار است. اسماعيل سرباز از شاعراني است كه در پارهاي از تذكرهها تولدش را خرمآباد و در شماري بروجرد آوردهاند. اما همه تذكرهنويسان بر اين قول اتفاق نظر دارند كه» اصلش از خرمآباد فيلي بود». ديوان شعر سرباز پنج هزار بيت است. مرثيه هايي كه او درباره ي اهل بيت(ع) سرود با عنوان اسرارالشهاده در روزگار ناصري سه بار در ايران و يك بار در بمبئي به چاپ رسيد.
نخستين آثاري كه با اندك تسامح مي توان كتاب چاپي درباره لرستان قلمداد كرد، انيسالمسافر و فتحنامه لرستان است. انيسالمسافر سرآغازش درباره واليان لرستان است و فتحنامه لرستان تاريخ منظوم سروده شباب كرمانشاهي را در بردارد. تاريخ كتاب اول، ربيع الاول1329 ق و كتاب دوم ربيع الثاني 1329 ق است. چون اين دو اثر در يك مجلد صحافي شده، شماري از پژوهشگران سلف، آن دو را در يك كتاب قلمداد كرده اند.
از چاپ جزوه اول و دوم اشعار صحبتالله معيني طي سال 1325 خورشيدي در چاپخانه نوين خرمآباد و نشر »كتاب دستي ساختمان و تعميرات راديو« اثر صالح خرمآبادي در همان سال تا انتشار ديوان غزليات و قصائد و تضامين شيخ عبدالرحمان لرستاني (متخلص به: حيرت) در سال 1339 در قم، به نامهاي آشنا و ناآشنايي برميخوريم كه چاپكردههايي داشتهاند: علي كمالوند، علي ميردريكوند، سرهنگ بهاروند، علي خاموش، اكبر ميرزايي(تجار) و ...
دهه 1340 نقطه عطف در تاريخ كتابآفريني خرمآباديهاست. شمار آثار نويسندگان خرمآبادي را كه احصا كردم. كمترينشان يك اثر و بيشترينش يكصد اثر دارد كه در اين سياهه فقط به تاريخ نشر اولين كتابشان اشاره شده است. سال نشر نخستين كتاب نامهايي كه در پي ميآيند، از اين قرار است:
1343: عليمحمد ساكي، حميد ايزدپناه؛
1344 حسين الماسيان؛
1345 فرجالله پورسرتيپ، محمد عاليخاني؛
1346 فضلالله رزازي، محمد يگانه؛ سيد مصطفي موسوي؛
1348 نبي صادقي
بيشتر پديدآورندگان كتاب در دهه1340، اولين ثمره تحصيل دانشگاهي و حوزوي خرمآباديهاست. به اين نامها بايد هوشنگ صالحيلرستاني را بيفزاييم كه كتابچه سفر خود را چاپ كرد. همچنين اسفنديار غضنفريامرايي چاپ اول ديوان ميرنوروز را در اين دهه به انجام رساند.
دهه1350 برشمار خرمآباديهاي كتابآفرين 27 تن افزوده شد:
1350: مهدي كاظميطولابي؛
1351: سيدحسن طاهري (آيتالله طاهريخرمآبادي)؛
1352: مرتضي جزايري، صدر مصطفوي؛ سكندر امان الهي بهاروند؛
1353: هوشنگ رئوف؛
1354 منوچهر رادين، ليلي گلزار؛
1355: عزيزالله كشاورز، محمدرضا محمودزاده؛
1356: هدايتالله رشيديان. اليزابت سلاحورزي، ناصر عاليخاني، محمد گرگين؛ محمدرضا واليزادهمعجزي؛
1357: سيد عيسي جزايري، غلامحسين حسينپناه، اسحاق عيدي، نصرالله كسراييان:
1358: محمد اسديان، سيد حسين جعفري جزايري، علي جمالي، مجيد جمالي؛ هوشنگ اعظمي لرستاني؛
1359: عبدالرضا جودكي، سيد فخرالدين رحيمي، محمدحسين ملكشاهيان.
اگر ترجمههاي ابراهيم چگني كه در دهه 1350 به چاپ رسيده بر اين سياهه افزوده شود مجموع كتابآفرينان در دو دهه چهل و پنجاه به 36تن مي رسد.
سال 1356 با 6 پديدآورنده اوج سالهاي ياد شده است. همچنين اين فهرست نشانگر آن است كه اولين سيد عالم ديني خرمآبادي مؤلف، "سيد مصطفي موسوي" و نخستين زن پديدآورنده خرمآبادي در عرصه كتاب "ليلي گلزار" است. به اين سياهه بايد "م. گودرز" را افزود كه در سال 1359 اثري بومي انتشار داد.
دهه 1360، سيد فريد قاسمي، عيدي عليجاني، عابدين خاكيصديق، سيدحميد جهانبخت، ضياء معيني، اسماعيل نژادفرد لرستاني، غلامحسين لطفي، ايرج محرر، سيدمحمدرضا قياسيان، مسعود غضنفري، محمدحسين آريا، كمالالدين جزايري، فيروز زنوزيجلالي، معصومه عادلي، اميدعلي مسعودي، نسرين نصراللهزاده، مرادحسين پاپي، نسرين جافري، خاطره سپهوند و منوچهر واليزاده به ترتيب كتابهايشان به چاپ رسيد. از ديگر پديدآورندگان اين دهه دكتر علياصغر مجيدي و دكتر علي دلاور را بايد نام برد كه آثارشان متن درسي دانشجويان دانشگاههاست.
دهه 1370 سرآغاز رونق ديگري در كتابآفريني خرمآباديها است.
1370: سيد محمدكاظم(عماد) جزايري، جواد جوادي، فتحالله شفيعزاده، حسين غضنفري.
1371: ربيعا اسكيني، نبيالله نيازي:
1372: آرش جودكي، مهرانگيز رساپور (م. پگاه)، سيدمحمد سيفزاده:
1373 داوود بشيري، حبيبالله راد، طاهره زهتاب، علي صديق؛
1374: محمدجعفر جعفرنژاد، عزتالله چنگايي؛
1375: غلامرضا پرويني، كريم پيرحياتي، روحالدين دولتياري، سعيد رحيمي، محمد سهرابي، ايرج عبدي، محمدكاظم عليپور، تقي ميرهاشمي؛
1376 ابوالقاسم اميري، يدالله بازگيران، سيد علي راستخانه، علياكبر سليمانپور، قدرتالله شباب، عبدالرضا شهبازي، كورورش صفرزاده، ايرج كاظمي، قدرتالله كسراييان؛
1377: نورالله آقاميرزايي، محمدحسين توسلي، نادر حسنوند، هوشنگ رشنو، بهمن زرينجويي، الهيار زرينقدم، محمد سوري، سعيد شادابي، نصرتالله مسعودي؛
1378 فاطمه حسنوند، بنياد سعادتي، شراره صالحيلرستاني، سيد مصطفي طاهريخرمآبادي، سيد محمد طاهري، سيد محمد طاهريان، عليرضا كرمي، فريبا كرمي؛
1379 عبدالرضا بهرامي، عبدالسعيد حقيقيمقدم، سعادت خودگو، رضا سپهوند، ابراهيم سليماني، ريرا عباسي، نوشين كمالوند، ماشاءالله محمدي، سيد سيامك موسوياسدزاده، همتالله(سينا) ميرزايي.
به سياهه دهه هفتاد بايد سيد مجيد سيفالسادات، حسين پيرنيا، معصومه ضيايي، نعمتالله كسراييان و حميدرضا دالوند را افزود. قليجان پاپيمرادي، صمد توحيدي، خديجه تركاشوند، محمدحسن جناني، مجتبي جودكي، كريم خادم، سياوش دلفاني، صادق ساكي، جمال سعادتيار، احمد ساكي، اسدالله صحت، ماني عاليخاني، اللهمراد لرستاني، مسعود معيني، غلامرضا مهديخاني، عليبابا سيفاللهي، غلامرضا باراني، اميرهوشنگ گراوند، مصطفي بهرامي، روحالدين دريكوند، سيد جمالالدين شريفزاده، اردشير كاظمي، فضلالله ميردريكوند، مصطفي رشيدي، شراره كاكاوند، افروز مرادي و مريم گراميفرد از پديدآورندگان دهه ياد شدهاند.
دهه 1380 وارد روزگار پربرگ و گهگاه پرباري شديم. نامهايي كه اولين كتابهايشان در اين دهه به چاپ رسيد، اينانند:
سارا آزاديمقدم، سيده احترام آهوقلندري، ايرج احمدي، عليداد برزويي، دلارا دريكوند، سعيد رشنوييان، مهيار رشيديان، حجتالله سپهوند، سيد محمدنقي شاهرخي، محمدرضا جايدري، نعمت صارميراد، حميد عيدي، محمدرضا نظري، ساسان واليزاده، اكبر ياوريان، بافه جافريان(سكينه)، غزال عموشاهي(باران)، رضا اقبالي، سيد مسعود موسوي، ناصر طرهانينژاد، فريده كمالوند، رئوف آهوقلندري، احمد بيرانوند، ماندانا كرمي، مرتضي صحرايي، بابك لطيفي، اردشير كاظمي، نصرت ماسوري، محمدرضا پورفرخ، محمد بيرانوند، كامين عاليپور خرمآبادي، جافر فرهوشي، مهدي ابدالي، محمدجواد منصوري، عبدالعلي جوزيپور، محمد فلاحينسب، علي محمد زيديوند، رمضان تيموري، علي دولتشاهي، محمدكريم پورمهدي، عزيز بازوند(بيرانوند)، مهتاب بازوند، وحيد نجفي، بابك تركاشوند، منوچهر نورمحمدي، محمدابراهيم محمدطاهري، ابوالقاسم اميري، مرضيه شاكرمي، محبوبه احمدوند، كبري فرهادروش، اعظم عباسي، رحيم شاكرمي، اصغر يعقوبوند، بهناز جافريان، محسن بهرامي، فريدون چوبدار، حسين دوستي، عليعسگر رضايي، محمدجواد عليپور، عابد ميرزاييانچگني، دكتر مسعود سپهوندي، محمدتقي عزيزيان، بهمن آزادي، بهمن مهرابي، علي گودرزيان، الهام منصورپور، فريد رحمتي، دكتر بختيار حسيني، مسعود يوسفي، احسانالله زيدعلي، نادرآزادبخت، محمدعظيم دادگر، رضا نقيبيرانوند، فرود هاشمي، فريبا بسطامي، اسعد غضنفري، صادق شفيعي، علي كاكانژاديفرد، زهرا حيدري، محمدعلي ساكي، حيدر ياري، احمد عليپور، حسين مهرداد، محسن حجاريان، محمدحسن حجاريان، احمدرضا دالوند، توكل ساكت، بيژن حسينپور، نصرتالله مير و ...
نامهايي نيز كه متولدين ديگر شهرها بودهاند اما كمابيش عمرشان را در خرمآباد گذراندهاند و در زمرهي همشهريان پديدآورنده محسوب ميشوند، از يك قرن پيش تا كنون اينانند:
ميرزا محمدرشيد ملقب به ضيايي(دزفول)، روح الله جواهري(بروجرد)، عليرضا فرزين(خرمشهر)، مهدي ساماني(اهواز)، عليمردان عسكريعالم(الشتر)، اسفنديار غضنفريامرايي(كوهدشت)، محمد حنيف(بروجرد)، حجتالله حيدري(الشتر)، حاجيرضا خدابخشي(قيلاب انديمشك)، فروغ رمضاني(همدان)، اكرم زينالعبادي(آبادان)، سيد علياكبر سجادي(بروجرد)، عبدالحسين شاكرمي(درهشهر)، علي اصغر عطاءاللهي(بروجرد)، اسماعيل فيروزي(شيراز)، اكبر ميرزايي(زاغه)، عظيم وارسته(الشتر)، فرهاد طهماسبي(اهواز)، غلامحسين نصيريپور(تهران)، حسن كشميري( فومن)، محمد علي ساكي(پلدختر)، مجيد شهبازي(نهاوند)، محمدجواد طراحي(شهرضا)، مسعود يوسفي(نورآباد)، محمدجعفر محمدزاده(كوهدشت)، محمود ميرزاييحسيني(نورآباد)، يدالله پورنيا(الشتر) و ... زندهياد عبدالحسين زرين كوب(بروجردي) و زندهياد عبدالمحمد آيتي(بروجردي) كه سالهاي اندكي در خرمآباد بودهاند، نخستين آثارشان را در خرمآباد نوشتهاند.
از چهار پديدآورنده خرمآبادي نيز، كه هنوز، كتابهايشان به چاپ نرسيده بايد نام ببرم: حسامالدين ضيايي: كتاب دم تقه، سيدكاظم طاهري و روحالله استغفاري (واصل) دفتر شعرشان و بهرام سلاحورزي شعرها و داستانهايش.
مايلم در اينجا به سه نكته ديگر اشاره كنم:
1- نميشود از كتاب آفرينان خرمآباد ياد كرد اما به كارشناسان سازمان برنامه ريزي و بودجه/ سازمان مديريت و برنامه ريزي/ معاونت برنامه ريزي استانداري لرستان كه آثار تأثيرگذاري پديد آوردند، اما توزيع عام نداشت اشاره نكرد:
سيد خليل صادقيان، صادق سيفي، سيد ابراهيم موسوي نژاد، محمودرضا صوفيزاده، عبدالحسين محمديان، مهناز واحدي، سيد رضا موسوي قاسمي، حسين سوري، عبدالرحمان جايدري، صادق بهاروند، پرويز برزويي، محمد امين، مجتبي ملكي و ...
2- بنا بر احصا نگارنده اين سطور تاكنون 14عالم ديني خرمآبادي پديد آورنده كتاب بودهاند. آيات سيد مصطفي موسوي، سيد حسن طاهري، سيد عيسي جزايري، سيد فخرالدين رحيمي، عابدين خاكيصديق، سيد محمدكاظم(عماد) جزايري، سيد مجيد سيفالسادات، سيد محمدنقي شاهرخي، حميد عيدي، عبدالحسين مبشر و ...
3- از خانوادههاي پديدآورنده خرمآباد بايد به خانوادههاي كسراييان، مسعودي، مراحمي، خاكيصديق، موسائيان و جافريان، اشاره كرد كه هر يك پديدآورندهپرور بودهاند.
منبع: كتاب "پيشينه ارتباطات و تاريخ مطبوعات خرمآباد"؛ سيد فريد قاسمي
* امروز به اين عشق گردآوري ميكنم و مينويسم كه شايد روزي اين نوشتهها به كار كسي آيند، چنان كه نوشتههاي پيشينیان، شوقي در وجودم فكند و شعلهاي در دلم افروخت....